चाटपर्व

• सञ्जय मित्र

कहिलेकाहीं नहिंडे नि पुगिंदो रै‘छ भन्या । खै कस्तो रोग हो कुन्नि । पढेलेखेका डाक्टरहरू पनि हैरान छन्, मेरो रोगदेखि । कनिष्ट डाक्टरलाई वरिष्ठ रोगी भेटेपछि डाक्टरले सलाम गर्ने चलन भा ठाममा पुग्छु भन्या ।

कुरो के हो भने, म ढोका थुन्छु र आफू थुनिन्छु आफ्नै घरमा । घरभित्र म स्वतन्त्र छु, यत्ति हो पत्नीको नजरमा मेरो स्वतन्त्रता पर्नुहुँदैन । आफैंलाई फेरि थुन्छु, आफ्नो कोठाभित्र । लाग्छ कोठा अझै ठूलो छ । आफूलाई झुलभित्र कैद गर्छु । त्यसभित्र सिरकले नाकमुख छोप्छु घम्लङ । कठ्याग्रिंदो रातमा सिरकबाट सिर बाहिर निकाल्ने पीर किन गर्नु ? बिहान उठ्दा ओछ्यानैमा हुन्छु र पनि कहिले पहाड काटेको हुन्छु, कहिले बोतल साटेको हुन्छु, कहिले हाँडीमा पौडी त कहिले हाड चाटेको हुन्छु ।

अँ, चाटेको कुराले एक दिनको सम्झना हुन्छ । दिन भनूँ भने राति सुतेपछिको कुरो हो र रात भनूँ भने चाट्ने कुरो मैले दिउँसो गरेको हुँ । सायद मेरो टाउकोमा दिमागको ठाउँमा गाईको पवित्र गोबर छ । रात र दिन छुट्याउन नसक्नु गोबे्र दिमागको उपज हो । सायद गोबरको पो अपमान भयो कि ? कुरोको पसारो गर्नुभन्दा कामको चटारो भए पो राम्रो ।

राम्रो बेवास्ता गरिएको लाजमार्गमा यात्रारत थिएँ । कठै १ कतै, पिचको अवशेष देखिन्थ्यो । प्रकृतिले सित्तैमा दिएको ज्यान बचाउने हावा र ज्यान बनाउने धूलो लोकतन्त्रले सर्वसाधारणलाई समान अधिकार दिएझैं निश्शुल्क प्राप्त भइरहेको थियो । एक ठाउँमा धूलोविनाको हावा भेटियो, अगाडि ढोल बजाउँदै टोल टेक्स लियो । गन्हाउने हावा गनाउने सङ्ख्या सम्झना भएन । सानो खोलामा पुल नै होला, झुलजस्तै झुन्डिएर कम्मरको हाड भाँच्चिएको अवस्थामा थियो । पुलमाथि भूलले पनि गलती भएमा दिउँसै तोरीको फूल देख्ने हुन्थ्यो । आँखै अगाडि पछाडितिर लडेर टाउकोमा टुटुल्को बनेको देखें । मैले मोबाइल लगेको भए लाइभ देखाउँथें । उसले गुहार माग्यो, नसुनेर नजीक मुहार लगें । रिसको झोकमा यसरी चड्कायो गाला मेरो कि मैले तिरिमिरी झ्याइँ देखें । हत न पत मुखलाई छामें, दाँत छँदै थियो, उसले बेकारमा गाला डाम्यो । अनि भनी हेरें– “रोडको लोड हेर्ने इन्जिनीयर होइन, न त झिल्केमिल्केदार पुल बनाउने ठेकेदार नै हुँ । अनि किन दिउँसै रातको सारा तारा हेर्नेगरी गालाको मर्मत गरेको ?” बाँदरले केरा हेरेझैं उसको अनुहारमा म हारेको अनुहारले हेरिरहेको थिएँ ।

उसले जिब्रोमा तरबारको धार लगाएर बोल्यो– “हात्तीले लात्तीले कुल्चिंदा के गर्छस् गधा ? उद्धार गर्न बुद्धि सुधार, तेरो मोटो दिमागले गर्दा मेरो टुटुल्कोबाट खोटो चुहिन थाल्यो । म लडेपछि हातको सहारा दिनुपर्नेमा मुखले आहारा बनाउन खोजिस् । तेरो मुखले सुखको ठाउँमा दुःख पायो ।”

लाजमार्गमा म सुल्टो दिशातिर हिंडें, ऊ उल्टो । विचार गर्दै अगाडि बढें– सडक यतातिर गइरहेको छ, ऊ उतातिर किन गइरहेको होला ?

अलिकति हिंडेपछि एउटा बेवारिसे साइकल देखें । चढेर कुद्न थालें । पछाडिबाट पहिले एकजना अनि त्यसपछि दुई/चार जनाले लखेट्न थाले । बेवारिसे साइकल पहिले मैले देखेपछि अरूले मलाई लखेटेर हुन्छ । खन्द्रङे रोड, घन्द्रङे साइकलमाथि मेरो लोड । रोड बजेको हो कि साइकल, मलाई छुट्याउन गा¥हो भएको थियो । साइकलको पाङ्ग्राले उछिटिएर एउटा सानो ढुङ्गा एकजनाको खप्परमा लाग्यो । सबैजना त्यतै अलमल, मेरोअगाडि जीतको झलमल । मैले जुँगामा ताउ फेर्दै मेरो भाउ बढाएँ । जबसम्म कसैले आफ्नो भाउ आफैंले बढाउँदैन, तबसम्म दुनियाँले उसलाई सस्तो नै मान्छ, भाउ दिंदैन । आजभोलि सानो घाउले पनि राम्रो भाउ खोजेर हैरान पार्ने गरेको सबैलाई थाहै छ ।

अगाडि बढिरहने हो भने कुनै न कुनै नयाँ ठाउँ आइरहन्छ । आयो चाटपुर । एउटा मान्छेले बिरालोलाई चाटिरहेको र उक्त मनुवाको खुट्टालाई कुकुरले चाटिरहेको बोर्ड झुन्डिएको थियो र त्यसैमा लेखिएको थियो– सम्पूर्ण चटुवाहरूलाई चाटपुरमा स्वागत छ ।

शुरूमा त मलाई लाग्यो कि म चटुवा होइन तर एक/एक गरी सम्झना हुन थाल्यो, कहाँ कहाँ ककसलाई कसरी कसरी चाटेको छु वा मलाई चाटेका छन् । एकैछिनमा मलाई लाग्यो म पनि चाट्ने र चाटिनेमा परेको छु । मलाई पनि स्वागत छ ।

चैतेको चाट दोकानमा एक चतुर चिया चाख्दै, अर्को एकजना गिलास चाट्दै थिए । कोही एक प्लेट चाट किन्थे र अर्को एक प्लेट चिया । चाट र चिया साटासाट गरेर चाटाचाट गरेको अनुपम दृश्य देख्न पाइयो । चाटगाउँका चाटवाला चाट्नेहरूलाई कति चाट्थे भन्ने अनुमान लगाउन सजिलो भयो । मलाई पनि आफ्नो नाम, जात, थर सबै चाट बनाउँm कि जस्तो लाग्यो ।

सबैले सबैलाई चाट्नुपर्ने, सबै सबैद्वारा चाटिनुपर्ने । चाट्नु र चाटिइनुको बीचमा कुनै फरक नै नहुने । यो चाटवाद हो । जो जति सक्छ चाट्ने, जहाँ सक्छ त्यहीं चाट्ने, जसरी सक्छ त्यसरी नै चाट्ने । नचाट्ने वा चाट्न नसक्ने अयोग्य । चाटपुरमा योग्य मानिस मात्र बस्न पाउँछ । बरु बाहिरबाट चाट्नलाई सिद्धहस्त भएर आउने हो भने यहाँ बस्न पाइन्छ । चाट्दाचाट्दै पनि अयोग्य भयो वा चाट प्रतियोगितामा सबैभन्दा पुछारमा पुग्यो भने गाउँ निकाला । सदैव उत्कृष्ट चाटुकार बनिरहनको लागि नयाँनयाँ तरीकाको आविष्कार गरिरहनुपर्ने हुन्छ । तरीकाहरू खोजिइरहनुपर्ने हुन्छ । यहाँका बासिन्दाहरू यस कुरामा गर्व गर्छन् कि प्राचीनकालदेखि चाट्दै आएको यो गाउँको ऐतिहासिक र पुराताŒिवक महŒव रहेको छ । आफ्नो विशिष्ट परम्परा र इतिहास भएकोले यहाँ चाटवादको सिद्धान्त प्रतिपादन भएको हो । यहाँ चाटकलाको विश्वविद्यालय छ, चाट पाठशाला छ, चाटालय छ र चाट सङ्ग्रहालय छ । सङ्ग्रहालयमा राखिएका छन्, आधुनिक चाटुकार, प्रथम चाटुकार, आशुचाटुकार, चाटविज्ञ, चाटानुरागी आदि सबैका फोटाहरू । मलाई पनि मेरो फोटो कतै झन्डिएदेखि हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ ।

चैतेको चाट दोकानमा पूरा गाउँलाई बुझ्न पाइन्छ । बुझेर मात्र हुँदैन, पुष्टि पनि हुनुपर्छ । मैले एकजना विशिष्ट जस्तो लाग्ने चाटुकारलाई विनम्रतापूर्वक प्रश्न गरें– महोदय, यहाँ चाट महात्म्यबारे कहाँ बुझ्न पाइएला ?

उनले अझै विनम्रतापूर्वक जवाफ फर्काए– म चाटर्षि हुँ । चाट्नुबाहेक मेरो कुनै काम छैन । चाटेर मात्र मुक्ति प्राप्त हुन्छ । तिमी चाट महात्म्य सुन्न चाहन्छौ भने कम्तीमा सात दिन मसित चाटसाधना गर्नुपर्छ । चाटधर्मका महापुरुषहरूले सिकाएको मार्गमा खरो उत्रिनुपर्छ ।

म वैज्ञानिक सोचको मान्छे भएकोले यस्ता कुरालाई उहिलेका बाजेहरूले टुपी पालेर हामीले फालेजस्तै फाल्छु । टुपी पाल्नु र फाल्नु उस्तै लाग्छ मलाई । अनि महाज्ञानी चाटर्षि महाराजका सबै कुरा सुन्न सक्ने सामथ्र्य भएन ममा । म साइड लागें । आफूजस्तै सामान्य मानिसलाई सोधें– यहाँ केही विशेष छ कि क्या हो ?

चाटपर्व । अहिले यहाँ चाटपर्व चलिरहेको छ । यो वर्ष भव्य चाटपर्व भइरहेको छ र आगामी वर्षदेखि राष्ट्रियस्तरमा चाटपर्व मनाउने विचार भएको छ, सज्जनले उत्तर दिए ।

अनि जिज्ञासा पोखें – यो चाटपर्व कसरी मनाइन्छ ?

नौलो ग्रहबाट कुनै निर्जीव जीवप्रति आँखाको नानी ठूलो पारेर आक्रमण गरेजस्तै आँखाले झम्टिएरै जवाफ दिए– घरभित्र र सार्वजनिक गरी दुई किसिमले मनाइन्छ । घरभित्र सबैले एकापसमा चाटचुट पारेर मनाइन्छ भने बाहिर सार्वजनिकरूपमा जो जहाँबाट जसरी पनि ल्याएर जतिसुकै चाटे पनि हुन्छ । बाहिर जसले जति धेरै चाट्छ, उसको त्यत्ति धेरै इज्जत हुन्छ । यसरी बुझ्नुस् चाटको लिगलिग प्रतियोगिता हो । पहिले एक दिन मनाइने यो चाटपर्व आजभोलि तीन दिनसम्म धूमधामका साथ मनाइन्छ । सुन्दैछु, यस वर्ष चाटदेवताको मन्दिर पनि स्थापना हुँदैछ ।

सडेका, गलेका, फलेका, झरेका, झिँगा भन्किएका, गन्हाएका सबै यहाँ चाटिन्छ । चाट्नुको अगाडि सुन्दर असुन्दर हुँदैन । केवल चाट्ने हो । अगाडि जे जस्तो आउँछ, मज्जाले चटाउँछ । चाटेरै महान् बन्ने हो ।

चाट प्रवचनले म तृप्त हुन्छु र अगाडि केही चाट्ने कुरो आउनुभन्दा पहिले म बडेमाको आफ्नो जिब्रो निकाल्छु, चाट्नलाई । ओठ, दाँत र जिब्रो सबैलाई भ्याउने गरी एक थप्पड मेरो मुखमा हान्छिन्, पत्नीले । मेरो निद्रा भङ्ग हुन्छ । कानै चिरिने चर्को आवाजले आशीर्वचन प्राप्त हुन्छ– सपनामा बर्बराउने बानी बूढो भइसक्दा पनि जाँदैन ?

यस घटनाको केही काल बितिसकेको छ । त्यस दिनदेखि म चाटपर्व मनाउने अर्को सपनाको खोजीमा लागेको छु । अहिलेका थोत्रा पुराना चाडपर्वभन्दा मलाई मेरो सपनाको आधुनिक चाटपर्व राम्रो लागिरहेको छ ।