साहित्यकार विश्वराज अधिकारीलाई पत्र

• सञ्जय मित्र

जीवनको लामो समय सम्पूर्ण ऊर्जासहित साहित्यमा खर्चेका तपाईं नेपाली र बज्जिका भाषाको साहित्यका एक ऊर्जावान साधक हुनुहुन्छ । जीवनयात्रालाई सार्थकता दिन स्वान्तः सुखायभन्दा आफूलाई राम्रो लागेको अरूलाई फाइदा पुग्ने साहित्यकर्ममा पनि निरन्तर क्रियाशील हुनुहुन्छ । साहित्यका विभिन्न विधामा साहित्य सिर्जना गर्नुका साथै यहाँले साहित्यकारलाई प्रोत्साहन दिने तथा तिनका साहित्यिक यात्रालाई अझ उन्नत बनाउन पनि उत्तिकै क्रियाशील हुनुहुन्छ । तपाईं आफ्नो ऊर्जाकै कारणले देश तथा विदेशमा साहित्यिक मनहरूसम्म आदरका साथ आसन ग्रहण गर्न सफल हुनुभएको छ । यो निकै ठूलो आर्जन हो र यसलाई जीवनको एउटा सफलताको सार्थकता मान्नु सर्वथा उचित देखिन आउँछ ।

आज यहाँसित दुई चार कुरा सार्वजनिक गर्न चाहन्छु । म हेटौंडामा कुराकानी साप्ताहिकको सम्पादक रहँदा साहित्यकार रमेशमोहन अधिकारी र मेरो समझदारीमा एउटा साहित्यिक स्तम्भ चलेको थियो । यसमा कुनै साहित्यकारका रचना पढेपछि तिनको नाममा चिठी लेखिन्थ्यो, सुझाव दिइन्थ्यो, आलोचना गरिन्थ्यो । पाठकीय दृष्टिकोण राख्दा साहित्यकारहरूबीच सम्बन्ध स्थापित हुन्थ्यो । सम्भवभएसम्म अर्का साहित्यकारले पनि प्रत्युत्तर, धन्यवाद वा रचनागर्भ पनि प्रेषित गर्थे । नयाँ साहित्यकारलाई यसबाट धेरै जानकारी प्राप्त हुन आउँथ्यो । यसलाई निकै रुचिपूर्वक पढ्ने काम हुन्थ्यो । यसको आफ्नै छाप रहेको थियो । अहिले जब यो पत्र लेख्दैछु, तब करीब दुई दशक पहिलेको उक्त स्तम्भको सम्झना भने आइरहेको छ ।

हरेक वर्ष तपाईंका कृतिहरू प्रकाशित भइरहेका छन् । कृतिहरू साहित्यिक तथा समालोचनात्मक, अनुसन्धानपरक, अनुवाद तथा टिप्पणी र गैरसाहित्यिक कृति पनि रहने गरेका छन् । साहित्यिक सिर्जनामा कविता, कथा, लघुकथा, गीत आदि विधा उपविधाका रहने गरेका छन् । यहाँका कविताहरू पृथक शैलीमा हुने गरेका छन् र यहाँ आफ्ना रचनालाई सोझै कहिलेकाहीं सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गर्ने गर्नुभएको पनि छ । निरन्तर फुटकर रचनाहरू विभिन्न पत्रपत्रिका, अनलाइन, आफ्नै ब्लग तथा अन्य माध्यममा आइरहेका छन् । यहाँका रचनामाथि प्रतिक्रिया आउँछन्, सामाजिक सञ्जालको स्टेटसमाथि पनि प्रतिक्रियाहरू आउँछन् । यस्ता प्रतिक्रियाहरूका साथै पुस्तक र रचनाको अन्य किसिमले समीक्षा हुँदा यहाँलाई पनि उत्साह लागेको हुुनुपर्छ, जाँगर बढेको हुनुपर्छ र नयाँ सिर्जनाको लागि प्रोत्साहन गरेको हुनुपर्छ । यद्यपि यहाँ यस्तो उचाइमा पुगिसक्नुभएको छ कि यहाँलाई प्रोत्साहन दिंदा मात्र प्रोत्साहित हुने वा कसैले कुनै प्रतिक्रिया नै दिएनन् भने हतोत्साहित हुने हुनुहुन्न । आफ्नो कर्ममा तन्मयताका साथ जुटिरहन यहाँलाई कसैले भनिरहनुपर्दैन होला । यहाँको अभ्यन्तरमा विराजमान साहित्यसेवाको भावनाले दिइरहेको ऊर्जाबाट आफैं आलोकित भई आफैं ऊर्जावान् बनिरहेको दुनियाँले देखिरहेको छ ।

तपाईंको एउटा कार्य अत्यन्त स्तुत्य छ । अन्यथा नलिनुहोला । तपाईंले स्रष्टा साँझ अमेरिकामार्फत लगभग हरेक हप्ता कुनै एक कृतिको सार्थक परिचर्चा कार्यक्रम जो सञ्चालन गरिरहनुभएको छ, यसले सर्जक, पाठक तथा श्रोता र परिचर्चामा सहभागी सबैलाई विधा, विषय, कृति तथा विधाका तŒव र अन्य क्षेत्रमा पारङ्गत बनाउने काम गरिरहेको छ । सबैभन्दा बढी लाभान्वित कृतिकार भइरहेका छन् । कृतिकारसँगै नवसर्जक वा जिज्ञासु सर्जकहरूले अत्यन्त फाइदा लिइरहेका छन् । आफूलाई खारिरहेका छन् । यसको अप्रत्यक्ष फाइदा यो पनि देखिएको छ कि धेरै सर्जकको अन्य सर्जकहरूसित चिनजान भइरहेको छ । साहित्यिक प्रवृत्ति तथा विधागत पहिचान गराउन पनि यसले सफल भइरहेको छ । तपाईंलाई लाग्ला, मैले सुरुआत गरिसकेको छु, यस कारण कर्मकाण्डीय शैलीमा यसलाई पूरा गर्दा पनि केही हुँदैन तर कसैलाई यो कर्मकाण्डीय लागेको छैन । यसमा तपाईंले गरिरहेको परिश्रमले सबैलाई सोच्न नै लगाउँछ, परिश्रम गर्न लगाउँछ । तपाईंको कार्यक्रमले सहभागी सबैलाई केही न केही दिएरै पठाउँछ ।

कार्यक्रमको कति शृङ्खला पुग्यो ? यो तपाईंलाई पनि थाहा नहोला । निष्काम कर्म गर्नेलाई यस्ता गिन्तीका कुरादेखि के मतलब ? कार्यक्रम कहिलेदेखि शुरू भयो ? ठ्याक्कै तिथिमिति पनि तपाईंलाई सम्झना होला नहोला । कार्यक्रम कुन उद्देश्य लिएर पहिलोपटक आरम्भ गरिएको थियो होला ? यस्ता कुरामा तपाईंलाई पनि अहिले मतलब नहोला र जो सहभागी हुन्छन् र कार्यक्रमलाई उपलब्धिमूलक भनी ठान्छन्, तिनीहरूलाई पनि नहुन सक्छ । हरेक शृङ्खलालाई विशेष बनाउन तपाईंले खेलिरहनुभएको भूमिकाले यो स्पष्ट पार्छ कि यो कार्यक्रम आफैंमा महŒवपूर्ण भइरहेको छ । साँच्चि, तपाईं त्यस जूम मिटिङमा अहिलेसम्म खर्च गर्नुभएको सबै समयलाई एक ठाउँमा हिसाब गर्नुस् त कति समय बचत गर्नुभएको छ ? एउटा मिटिड्ढा लागि मिटिङ कम्तीमा एक घण्टा अतिरिक्त काम गरिरहनुभएको पनि यसमा थप्नुहोला । मलाई लाग्छ, त्यसका लागि तपाईंले खर्च गर्नुभएको समय सङ्ग्रहले कैयौं महाकाव्य लेखिन सक्छ, कैयौं उपन्यास सिर्जना हुन सक्छ र कैयौं अनुुसन्धानात्मक समालोचनात्मक ग्रन्थहरू सिर्जना हुन सक्छन् । यसको मूल्य यत्तिमैं सीमित छैन । जुन चेतनाको विस्तार भएको छ, उक्त चेतनाले दिने प्रतिफल चाहिं कुन लिटर वा मिटरमा नापिन्छ ? सिर्जनामा सुधारको दूरीले कुन हिमालय आरोहण गरिरहेको छ भन्ने तथ्यलाई कसैगरी पनि नाप्न सजिलो हुँदैन, विश्वराज सर ।

आदरणीय विश्वराज सर, मैले फुर्काउन खोजेको होइन तर तपाईंकै शब्दावलीमा कहिलेकाहीं सम्बन्धित व्यक्तिको प्रशंसा गर्दा आत्मसन्तोष प्राप्त हुन्छ र अझ अगाडि बढ्ने पे्ररणा प्राप्त भइरहन्छ । यो कुरा कहिलेकाहीं मलाई पनि राम्रो लाग्छ । कहिलेकाहीं कुन अर्थमा भने तपाईंले भनेजस्तै म तेस्रो विश्वमा छु । मेरो ठाउँ वा जिल्ला चाहिं देशकै सबैभन्दा बढी निरक्षरता दर भएको जिल्ला हो । यहाँ शिक्षित मानिसको सङ्ख्या कति नै होलान्, जो इमानदारीपूर्वक समाजको लागि सोच्छ र यस समाजमा नै बसेर जीवनयापन गर्छ । साहित्यको क्षेत्रमा मैले भोगेको कुरो यस सन्दर्भका दृष्टान्तार्थ प्रस्तुत गर्दैछु । एक/दुई जनालाई प्रोत्साहन गर्न खोजें, निकै राम्रो भनेर सहयोग गरें । नाम कमाउने क्षेत्रमा आफू पछाडि रहेर अगाडि बढाएँ तर के देखियो भने कतिपय ठाउँमा त मेरै आलोचना गर्न थाले । यतिसम्म पनि एकजनाले भने कि तिनले नै निर्देशन गरेर म केही लेख्छु, अन्यथा मलाई त्यो आउँदैन । उनको नाम आजभोलि कुनै पत्रपत्रिकामा छापिंदैन र साहित्यिक कार्यक्रममा पनि अनुहार देखिंदैन । अर्का एक पात्र छन्, जसको नाम पहिलोचोटि मैले नै पत्रिकामा छापेको थिएँ, निरन्तर अगाडि बढाउने काम गरेको थिएँ । उनमा मेरो श्रम, समय, मानसिकता तथा केही हदसम्म अर्थको पनि लगानी थियो । एउटा राम्रो कार्यक्रममा सहभागिताको लागि अवसर दिने बन्दोवस्त उनलाई थाहा नै नदिई मिलाएँ । त्यहाँ गएर उनले मेरो धुवाँधार विरोध गरेको आफैंले सुनें । म त्यहाँ छु भन्ने उनले चालै पाएका थिएनन् । समयको खोलो बगिरहन्छ । अहिले उनलाई चिन्न पनि छाडिसके । यी दुई पात्रको नाम उल्लेख गरिनँ तर यहाँले राम्ररी चिनेको तथा अहिले तपाईंले पनि बिर्सिइसकेको हुुनुपर्छ ।

तपाईंले जूम प्रविधिमार्फत नेपाली साहित्यलाई विश्वव्यापी पु-याउन तथा विश्वका विभिन्न देशमा रहेका सर्जकलाई एउटा मञ्च दिन खेलिरहनुभएको भूमिका तथा यसमार्फत नेपाली साहित्यलाई पुगिरहेको योगदानको स्वस्फूर्त खासै चर्चा भइरहेको पाइँदैन । तपाईंले गरिरहेको यस साहित्य सेवाबाट कोही गौरवान्वित पनि भइरहेको यहाँलाई अनुभव हुनुपर्छ । जसको कृतिको परिचर्चा हुन्छ, उनले त सम्मान पाइरहेका हुन्छन्, वास्तवमा यो वास्तविक सम्मान नै हो । कृतिको पठन विद्वत्जनबाट हुन्छ, विश्लेषण विद्वान्हरूले गर्छन् । यसबाट कृतिको कमीकमजोरी मात्र सार्वजनिक हुँदैन, अपितु लेखनको लागि बलियो मार्गनिर्देश पनि हुन्छ । कृतिको चर्चा विश्वको कुनाकुनासम्म पुग्छ । परिचर्चामा सहभागी हुनेले उक्त कृतिबारे आफ्नो स्थायी धारणा बनाउन सफल हुन्छन् । एउटा कार्यक्रमको तयारी, सञ्चालन तथा समयमा समापन गर्न शारीरिक तथा मानसिकरूपले भइरहेको तपाईंका सबै किसिमको व्ययलाई कहाँबाट कसरी पो मूल्याङ्कन सम्भव होला ?

तपाईंले पछिल्लो समयमा बज्जिका भाषाको कार्यक्रम पनि शुरू गर्नुभएको छ । यसलाई निरन्तरता दिने प्रतिबद्धता पनि जनाउनुभएको छ । बज्जिका मातृभाषी पनि करोडौंको सङ्ख्यामा छन् । भारतमा पनि तपाईंको कार्यक्रमको निकै सम्मान छ, बज्जिका साहित्यकारहरूमा । कार्यक्रमको समाचार सयभन्दा बढी शेयर पाउँछन्, मिडियाबाट । बज्जिकाको समाचार भएकोले मात्रै शेयर भएको पक्कै होइन, बज्जिकासेवी अधिकारीले सात समुद्रपारिबाट गरेको सेवाको सम्मान भएको हो । बज्जिका भाषाको साहित्यलाई विश्वव्यापी बनाउने अभियानको यो अङ्गको सार्थकताले तपाईंको सम्मानमा उच्च वृद्धि गरेको छ । तपाईंको कार्यक्रमले बज्जिकाको पनि सम्मान बढेको बज्जिका साहित्यकार तथा भाषासेवीहरूले अनुभूति गरिरहेका छन् । सहभागी हुन नसक्नेले जब समाचारबाट थाहा पाउँछन्, तब तिनलाई भएको पछुतो रोक्न नसकेर आफूलाई नै आलोचना गर्न पुगेको सुनिन्छ । बज्जिका भाषामा शुरू गर्नुभएको यस यात्राले तपाईंको जीवनको एउटा उद्देश्यमा अझ नजीकको सहायक बन्ने विश्वास रहेको छ ।

एक अध्यापक र घरमूलीको हैसियतको सम्पूर्ण भूमिका निर्वाह गरेर तपाईंले गरिरहेको जूम प्रविधिको यो साहित्यिक पत्रकारिता कोरोनाकालमा निकै मौलाएको थियो तर अहिले भने ती सब खहरेको भेलझैं सुकेका छन् । निकै कम मात्र चलेका छन् । तपाईं तिनै कममा पर्नुहुन्छ ।

तपाईंको प्रगाढ दृढता, अविराम लगनशीलता तथा स्तुत्य कर्मठतालाई उच्च सम्मान गर्दै अहिलेलाई पत्र लामो हुन लागेकोले आफूलाई रोक्न चाहन्छु । तपाईंको जीवन लक्ष्यमाथि पाइला टेक्ने बन्न सकोस् । जय साहित्य ।तपाईंको कर्मलाई कदर गर्ने एक आम मनुवा ।