•राजेन्द्रप्रसाद कोइराला
आजको युगमा हामी विभिन्न स्वतन्त्रा र स्वावलम्बनको कुरा गर्ने गर्छौ । यी दुई शब्द लोकतन्त्रसँग अविच्छिन्न गाँसिएका हुन्छन् । संसार अहिले जेमिनाइ (कृत्रिम बौद्धिकता) युगमा प्रवेश गरिसकेको छ तर विश्वका केही देश आज पनि अभाव, कमी, भोकमरी, गरीबी, युद्धको त्रासदीजस्ता समस्याहरूबाट गुज्रिरहेका छन् । रूस– युक्रेन र इजरायल–हमास युद्धले संसारका धेरै मुलुकलाई आर्थिकरूपले जर्जर बनाएको अवस्था छ । अब यहाँ मैले प्रसङ्ग जोड्न खोजेको छु महिलालाई आर्थिकरूपले सबल बनाउनुपर्ने अपरिहार्यताबारे :
महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रता समाजमा महत्वपूर्ण हुन्छ । यसले महिलाहरूलाई समृद्धि, स्वावलम्बन र समाजको उन्नति र उन्नयनमा ठूलो मदत प्रदान गर्दछ । आर्थिक स्वतन्त्रताको अभावले महिलाहरूलाई नियन्त्रित अवस्थामा राख्छ र उनीहरूको समृद्धि र अधिकारमा बाधा पर्दछ । आर्थिक स्वतन्त्रताको अभावमा उनीहरूको मनोबल सधैं गिरेको हुन्छ । उनीहरूलाई आफ्नो भावना, इच्छा र अभिलाषा सधैं दमन गरेर राख्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ । हाम्रो देशको कुरा गर्दा अझै पनि अधिकांश महिला आर्थिक स्वतन्त्रताबाट वञ्चित रहेको अवस्था छ ।
महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रताको साथै उनीहरूको स्वास्थ्य, शिक्षा र घरेलु आर्थिक योजनाहरूको लागि निर्णय गर्न क्षमता महत्वपूर्ण हुन्छ । स्वतन्त्र आर्थिकताले महिलाहरूलाई स्वतन्त्रता र आत्मविश्वास प्रदान गर्दछ जसले उनीहरूलाई अन्याय, अत्याचार, शोषणविरुद्ध आवाज उठाउन ठूलो टेवा दिन्छ । माहिलाले आप्mनो आवाज दमित पार्नुपर्ने एउटै कारण वित्तीयरूपले उनीहरू कमजोर हुनु हो । आर्थिक स्वतन्त्रताले उच्च मनोबलको विकास गर्दछ जसले एउटा पूरा परिवारको आर्थिक– सामाजिक पाटोलाई प्रोत्साहन दिन मदत गर्दछ ।
साथै महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रताले पारिवारिक, राजनीतिक तथा सामाजिक भूमिकामा पनि सकारात्मक परिणाम प्रदान गर्दछ । यसले समाजलाई आधिकारिक र समान बनाउँदछ र नेपाली समाजमा महिलाहरूको योगदानलाई महत्वपूर्ण बनाउँदछ । नेपाली समाजमा महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रता निम्नलिखित कारणले महत्वपूर्ण छ :
परिवारिक आर्थिक सहायताः
महिलाहरू परिवारको एक महत्वपूर्ण सदस्य हुन् । उनीहरूको आर्थिक स्वतन्त्रताले परिवारमा आवश्यक सहायता प्रदान गर्न सक्छ, जुन परिवारको आर्थिक सुरक्षा र समृद्धिको लागि महत्वपूर्ण हुन्छ ।
स्वास्थ्य र शिक्षाः
महिलाहरूले आर्थिक स्वतन्त्रता प्राप्त गरेमा परिवारको स्वास्थ्य र शिक्षामा योगदान दिन सक्छन् जसले परिवारको उन्नति र प्रगतिमा ठूलो टेवा पुग्छ । जब अभिभावक आर्थिकरूपले सम्पन्न हुन्छ, बालबच्चाको पालनपोषणमा कुनै व्यवधान हुँदैन ।
विकास र समृद्धिः
महिलाहरूले आर्थिक स्वतन्त्रता प्राप्त गर्दा, उनीहरूले आफ्नो व्यक्तिगत र पेशागत विकास गर्न सक्छन् । यसले समाजमा नयाँ विचार र समृद्धिको प्रस्फुटन हुन्छ ।
आर्थिक असमानतामा कमीः महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रताले समाजमा व्याप्त आर्थिक असमानता कम हुन्छ । पछिल्लो केही समयदेखि नेपाली समाजमा रूपान्तरण र प्रविधिको प्रगतिले अहिले एउटा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ । महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रता र प्रविधिको प्रगतिले नेपाली समाजमा निम्नलिखित ढाँचामा परिवर्तन देखा परिरहेको छ :
डिजिटल वित्तीय सेवाको पहुँच : प्रविधिले मारेको फडकोले महिलाहरूलाई बैंकिङ, खुला लेनदेन र अन्य आर्थिक सेवाहरूमा आवश्यक पहुँच प्रदान गरेको छ । यसले महिलाहरूलाई आफ्नो कमाइको व्यवस्थापन र व्यय गर्न सक्ने आवश्यकता पूरा गर्न सहयोग पुग्छ ।
अनलाइन व्यवसाय र रोजगारः प्रविधिको प्रगतिले महिलाहरूलाई अनलाइन व्यवसाय र रोजगारका नयाँ नयाँ अवसरमा पहुँच प्रदान गर्न थालेको छ । यसले उनीहरूलाई आफ्नो समय र स्थान निर्दिष्टीकरणमा मार्गचित्र प्रदान गर्दछ ।
अनलाइन शिक्षाः
प्राविधिक प्रगतिले अनलाइन शिक्षामा महिलाहरूको पहुँच बढाएको छ । यसले उनीहरूलाई आफ्नो पढाइको समय र स्थान निर्दिष्टीकरणमा सुविधा प्रदान गरेको छ ।
सोशल मिडिया र नेटवर्किङः
सोसल मिडिया र नेटवर्किङले महिलाहरूलाई व्यापारिक, सामाजिक, र आर्थिक जगत्मा अधिक सक्रिय बनाउन थालेको छ । यो सा-है प्रशंसनीय फडको हो । यसले उनीहरूलाई आफ्नो पेशाको विकास र नेटवर्किङ्को सहज पहुँच प्राप्त गर्न सक्ने सुविधा प्रदान गर्दछ । तर प्रश्न के रह्यो भने शहरका केही संभ्रान्त परिवारका महिला मात्रको सशक्तीकरणले आर्थिक स्वतन्त्रताको आग्रह पक्कै पनि पूरा हुन सक्दैन । दूरदराजका महिलाहरूको अवस्था आज पनि जस्ताको त्यस्तै छ, केही अपवाद छाडेर ।
प्राविधिक प्रगतिले महिलाहरूको आर्थिक स्वतन्त्रता र सामाजिक भूमिकामा बदलाव ल्याउँदै आएको छ । यसले समाजलाई आधिकारिक, समान र समृद्ध बनाउन पक्कै पनि ठूलो योगदान प्रदान गर्न थालेको छ ।
यसको महत्वलाई मध्यनजर गर्दै शिक्षित र विवेकशील महिलाहरूको जनघनत्वलाई प्रश्रय दिंदै मुलुकमा महिलाको आर्थिक स्वतन्त्राको भाष्य निर्माण गर्नु अहिलेको डिजिटलाइज्ड विश्वको अपरिहार्यता हो ।
