चितवन, ७ साउन/रासस
जिल्लाको कोराकका एक चेपाङले रु ६० हजारको लोभले १५ वर्ष जेलजीवन बिताउनुप-यो । जेलजीवन त पूरा भयो तर आफ्नो जीवनका बाँकी समय पनि उनका पश्चात्ताप र नैराश्यतामा बितेका छन् ।
पुख्र्याैली सम्पत्ति भएकाले परिवारको बिछोड त भएन सुख र चैन भने परिवारमा कहिल्यै मिलेन । राप्ती नगरपालिका–१० कोराकका ५९ वर्षीय वीरबहादुर प्रजा (चेपाङ) ४१ वर्षको उमेरमा दुर्लभ एकसिङ्गे गैंडाको खाग तस्करी मुद्दामा पक्राउ परे । तीन वर्षअघि आफ्नो १४ वर्ष आठ महीना जेलजीवन बिताएर घर फर्किएका प्रजाले आफ्नै घरमा व्यवसाय थालेका छन् ।
जिल्लाको पहाडी क्षेत्रमा पर्ने कोराकको समिटारको उनको निवासमा पुग्दा उनी काममा व्यस्त थिए । घरमैं मदिरापसल शुरू गरेका प्रजाले छुट्टै कोठामा आफ्ना वेदना पोख्दै गर्दा उनका आँखा आँसुले रसाएका थिए । विगतको जेलजीवन र त्यसपछिका उनका दिन त्यति सुखी र खुशी छैनन् । चितवन, काठमाडौं, वीरगंज र पोखराका कारागारमा बस्दाको समय सम्झँदै उनले भने, “रगतको आँसु बगाएर जेलजीवन पार गरें, यो कुकर्ममा जार पनि नलागोस् र जेल जान नपरोस् ।”
त्यसो त उनी रु ६० हजार पाउने लोभमा फसे । घिसिङ थरका एक व्यक्तिसँगै दुर्लभ एकसिङ्गे गैंडा शिकारका क्रममा भरिया बनेर उनी निकुञ्ज पुगे । तस्कर टोलीको भरियाको काम उनले गरे । काम फत्ते भएमा रु ६० हजार पाउने लोभ उनलाई दिइयो । उनी दुर्ईपटक गरेर रु १५ हजार मात्रै पाएको बताउँछन् । त्यहीबीचमा विसं २०५९ सालतिर घिसिङ समातिएको र उसैका कारण आफू पक्राउ परेको उनको भनाइ छ ।
पक्राउ पर्ने थाहा पाएपछि लुक्न भारत जाने भन्दै पर्साको ठोरी पुगेका प्रजा त्यहाँबाट पारी जान सकेनन् । दुर्ई महीनाको आवतजावतपछि ठोरीबाट उनी पक्राउ परे । विसं २०५८ तिर भरियाको काम गरेको स्मरण गर्दै उनले भने, “रासन पानी बोकेर पैसा पाइन्छ भनेपछि यो कुकर्ममा लागियो ।” राप्ती नदी तरेर जङ्गलमा बस्दै गर्दा पक्राउ परेर कारबाईमा परिन्छ भन्ने थाहा भएपनि लुकेर बचिन्छ भन्ने लागेर यस्तो कार्यमा लागेको प्रजा बताउँछन् ।
त्यति बेलाको रु ६० हजार धेरै हुने र आर्थिक अभावले गर्दा यो कुकर्ममा लागेको उनको भनाइ छ । त्यति बेलाका साथी दौतरीका गाउँमा घर बनेका छन्, कतिपयको शहरमा घरसँगै गाडी रहेको सुनाउँदै उनले आफ्नो अवस्थालाई आफैंले हेर्दा लाज भएको दुःखेसो गरे । उनले भने, “उमेर पनि फालियो, समय पनि बित्यो, केही गर्न पनि सकिएन ।”
आँखाभरि आँसु पार्दै उनले जीवनको पहिलो र अन्तिम भूल यही नै भएको सुनाए । बुबाको एकमात्रै सन्तान प्रजाले बुबाले जोडेको दुर्ई बिघा पाँच कट्ठा जग्गामध्ये बिक्री गरेर अहिले एक बिघा आठ कट्ठा मात्रै बाँकी छ । जेलबाट छँदै गर्दा निकुञ्जमा रु चार लाख जरिवानासँगै वकील र आउजाउलगायतका खर्चमा रु नौ लाखभन्दा बढी सक्किएको उनको भनाइ छ । उनले भने, “मान्छेले गरेका गलत काम ढिलोचाँडो बाहिर आउँछ ।”
जेलजीवनपछि समाजमा बाँच्न पनि कठिन सङ्घर्ष गरिरहनुपरेको उनले गुनासो गरे । “अगाडिबाट नभने पनि गैंडा चोर्न गएछ, १५ वर्ष जेल बसेर फर्किएको छ भनेर भन्छन्,” उनले गुनासो गर्दै भने, “चोरीमा गएको पनि हो, जेल पनि बसेकै हो, तर तारन्तर भनिरहँदा दिक्क लाग्छ ।” भूकम्प प्राधिकरण र चेपाङ आवास कार्यक्रमले भत्किएको घर बनाइदिएपछि त्यही घरमा उनले व्यवसाय शुरू गरेका छन् ।
जग्गा धितो राखेर रु २० लाख ऋण लिएर व्यवसाय थालेका प्रजा विगतलाई भुल्ने प्रयास गर्दै भेट हुनेहरूलाई आपराधिक गतिविधिमा नलाग्न र संरक्षणमा जुट्न सुझाव दिन्छन् । आफ्नो गाउँको सामुदायिक वनलाई संरक्षण गरेर विगतको पापलाई पखाल्ने सोचमा उनी छन् ।
