नुहाएपछि जुन तौलिया प्रयोग गरेर हामी शरीर सुकाउँछौं, त्यो पहिले नै धेरैपटक प्रयोग भइसकेको हुन्छ । यसबीचमा त्यसमा धेरै प्रकारका ब्याक्टेरिया जम्मा भइसकेका हुन्छन् । त्यही तौलिया हामीले कति–कति दिनमा धोउनुपर्छ त?
हामीले आज पनि तौलिया प्रयोग गर्यौं, तर हामीले जुन तौलिया प्रयोग गर्यौं, त्यो कति सफा थियो त? हामीमध्ये धेरैजसो मानिसले हप्तामा एकपटक मात्र आफ्नो तौलिया धुन्छन् होला ।
सिएबिआई डिजिटल लाइब्रेरीले यसबारे १०० जनामा एउटा अध्ययन गरेको थियो । यसको अनुसार तिनीहरूमध्ये झन्डै एक तिहाइले महिनामा केवल एकपटक मात्र तौलिया धुने गरेको स्वीकारेका थिए ।
यसअघि बेलायतमा गरिएको एक सर्भे अनुसार केही व्यक्तिले स्वीकार गरेका थिए कि उनीहरूले वर्षमा केवल एकपटक मात्र तौलिया धुन्छन् ।
यद्यपि हाम्रो तौलिया हेर्दा फोहोर नदेखिए पनि त्यसमा धेरै प्रकारका ब्याक्टेरिया जम्मा भइरहेका हुन्छन् । स्वास्थ्यमा तौलियाले कसरी असर गर्छ अध्ययनहरूले देखाएका छन् कि तौलिया हाम्रो छालामा हुने ब्याक्टेरिया मात्र होइन, पेटमा हुने ब्याक्टेरियाबाट पनि छिट्टै फोहोर र दूषित हुन्छ ।
नुहाएपछि पनि हाम्रो शरीरमा केही ब्याक्टेरिया वा भाइरस बाँकी रहन्छन्, र यो अचम्मको कुरा होइन कि जब हामी तौलियाले शरीर पुछ्छौं, ती ब्याक्टेरिया वा भाइरस तौलियामा टाँसिन्छन् ।
तर हाम्रो तौलियामा हुने ब्याक्टेरिया अन्य स्थानबाट पनि आउन सक्छन् । जस्तै तौलिया सुकाउनका लागि झुन्ड्याउँदा हावामा हुने परजीवी र ब्याक्टेरिया पनि त्यसमा टाँसिन सक्छन् । केही ब्याक्टेरिया तौलिया धुने पानीबाट पनि त्यसमा पुग्न सक्छन् ।
जापानका केही घरमा लुगा धुन नुहाएपछि बाँकी रहेको पानी प्रयोग गरिन्छ । तोकुशिमा विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूले एक अध्ययनमा पत्ता लगाए अनुसार यसले पानीको बचत त गर्छ तर यसबाट पानीमा रहेका थुप्रै ब्याक्टेरिया तौलिया र लुगामा सर्छन् ।
जो मानिसले आफ्नो तौलिया बाथरूममै राख्न रुचाउँछन्, तिनीहरूका लागि अझ खराब खबर छ । किनभने हरेकपटक फ्लश गर्दा बाथरूमका ब्याक्टेरिया र परिवारका सदस्यहरूको शरीरमा रहेका फोहोर बाथरूममा राखिएको तौलियामा टाँसिन्छन् ।
समय बित्दै जाँदा ब्याक्टेरियाले हाम्रो तौलियामा एउटा तह पनि बनाउँछन्, जसले गर्दा तौलियाको रङ वा स्वरूप परिवर्तन हुन थाल्छ ।
यद्यपि हामीले नियमितरूपमा तौलिया धोइरहे पनि दुई महिनापछि सुती तौलियाका रेशारेशा भित्र भएका ब्याक्टेरियाले कपडाको रङ फिका बनाउन थाल्छन् । तर अचम्मको कुरा ब्याक्टेरियाको मात्रा र प्रकार हाम्रो तौलिया धुने बानीमा निर्भर गर्छ ।
तर वास्तविकता के हो कि हामीले आफ्नो तौलियामा रहेका ब्याक्टेरियाबारे कति चिन्ता गर्नु आवश्यक छ?
के तौलियाबाट ब्याक्टेरिया फैलन्छ?
यद्यपि तौलिया धुनु सामान्य कुरा जस्तै लाग्न सक्छ, तर प्रोफेसर एलिजाबेथ स्कटले भन्छिन् कि तौलियाले घरमा ब्याक्टेरिया कसरी फैलाउन सक्छ?
प्रोफेसर स्कट अमेरिका, बोस्टनको सिमन्स विश्वविद्यालयमा जीवविज्ञानकी प्राध्यापक र हाइजिन एन्ड हेल्थ सेन्टरकी सहनिर्देशक हुन् ।
प्रोफेसर स्कट भन्छिन्, “ब्याक्टेरिया तौलियामै सीमित हुँदैन । तौलियामा रहेका हानिकारक ब्याक्टेरिया प्रायः मानिसहरूबाटै आएका हुन्छन् ।”
वास्तवमा हाम्रो छालामा हजारौं प्रकारका भाइरस, फङ्गस र ब्याक्टेरिया पाइन्छन् । यीमध्ये अधिकांश सूक्ष्मजीवले हामीलाई हानिकारक ब्याक्टेरियाबाट जोगाउन सहयोग गर्छन् ।
यी सूक्ष्मजीवहरूले दैनिक जीवनमा आउने रसायनको असरलाई कम गर्छन् र हाम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीलाई सन्तुलित राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउँछन् ।
तौलियामा पाइने अधिकांश ब्याक्टेरिया हाम्रै छालामा पाइने ब्याक्टेरिया वा वरिपरिका वातावरणबाट आएका हुन्छन् ।
यसमा स्टैफिलोकोकस र एस्चेरिचिया कोलीजस्ता ब्याक्टेरिया समावेश छन्, जुन सामान्यतया मानिसको पेटमा पाइन्छ ।
साल्मोनेला र शिगेलाजस्ता ब्याक्टेरिया पनि छन्, जुन खाद्यजन्य रोग वा डायरियाका कारण बन्न सक्छन् ।
यद्यपि यीमध्ये केही ब्याक्टेरिया अवसरवादी पनि हुन्छन् । तिनीहरू त्यति बेलासम्म हानिकारक हुँदैनन्, जबसम्म घाउ, कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली वा संवेदनशील स्थानमा पुग्दैनन् ।
जति लामो समय तौलिया प्रयोग गरिन्छ र जति लामो समयसम्म तौलिया भिजेको रहन्छ, उति नै ती सूक्ष्मजीवहरूका लागि अनुकूल वातावरण तयार हुन्छ ।
छालामा तौलियाले कस्तो असर पार्न सक्छ?
हाम्रो छाला प्राकृतिकरूपमा सङ्क्रमण रोक्ने प्रणाली हो । यो ब्याक्टेरिया र अन्य कीटाणुहरूको विरुद्ध पहिलो सुरक्षा कवच
हो । त्यसैले सामान्य अवस्थामा तौलियाबाट छालामा आउने ब्याक्टेरियाप्रति चिन्ता गर्नु आवश्यक छैन ।
तर केही अवस्थामा आफूलाई सुखाउन तौलियाले रगड्दा छालाको सुरक्षा तहमा क्षति पुग्न सक्छ । ठूलो खतरा तब हुन्छ, जब हामीले तौलियाबाट हात पुछ्छौं र त्यसमा रहेका हानिकारक ब्याक्टेरिया हातमा सर्छन् र त्यसपछि हामीले मुख, नाक वा आँखामा छुन्छौं ।
यसको अर्थ, ती तौलियाहरू जुन हामी प्रायः हात पुछ्न प्रयोग गर्छौं, तिनीहरूलाई विशेष ध्यान दिन आवश्यक छ । भान्सामा प्रयोग हुने तौलिया, जसले भाँडा, सतह वा हात पुछिन्छ, ती खाद्यजन्य रोग फैलाउने ब्याक्टेरियाको प्रमुख माध्यम हुन सक्छन् ।
प्रोफेसर स्कटका अनुसार साल्मोनेला, नोरोभाइरस र ई. कोलाइजस्ता पेट र आन्द्रासँग सम्बन्धित सङ्क्रमण तौलियाबाट फैलन सक्छ ।
अध्ययनहरूले यो पनि देखाएका छन् कि कोभिड–१९ जस्ता भाइरस सुतीको तौलियामा २४ घण्टासम्म जीवित रहन सक्छन् । यद्यपि सङ्क्रमित सतह छोएर सङ्क्रमण फैलिने सम्भावना प्रमुख कारण नहुन सक्छ ।
सम्पर्कबाट फैलिने अन्य भाइरसहरू जस्तै एमपक्स बढी खतरनाक हुन सक्छन् । यस्तो अवस्थामा स्वास्थ्य अधिकारीहरू सङ्क्रमित व्यक्तिसँग तौलिया वा तन्ना साझा नगर्न सल्लाह दिन्छन् ।
अनुसन्धानहरूले यो पनि देखाएका छन् कि ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस जसले डन्डिफोर र मस्सा पैदा गर्छन्, तौलिया साझा गर्दा पनि फैलिन सक्छ ।
पुनप्रयोग हुने हात पुछ्ने तौलियाबाट फैलिने सङ्क्रमणको खतराका कारण अस्पतालहरू र सार्वजनिक शौचालयहरूमा डिस्पोजेबल पेपर टावल वा एयर ड्रायरको प्रयोग गरिन्छ । यद्यपि कुन विकल्प बढी प्रभावकारी हो भन्ने पक्का प्रमाण छैन ।
यसबाट स्पष्ट हुन्छ कि जति बढी तौलिया प्रयोग गरिन्छ, उति नै बढी समयसम्म तौलिया भिजेका हुन्छन् । र उति नै बढी ती ब्याक्टेरियाको वृद्धि र फैलावटको खतरा रहन्छ ।
प्रोफेसर स्कट र उनका सहकर्मीहरूका अनुसार तौलिया सफा राख्नेतर्फ ध्यान दिएर विश्वव्यापी स्वास्थ्य समस्याजस्तै एन्टिबायोटिक प्रतिरोधी ब्याक्टेरियाको नियन्त्रणमा मद्दत गर्न सकिन्छ । यी सङ्क्रमित वस्तुहरूमा सम्पर्कबाट फैलन सक्छन् ।”
जीन–यवेस मेलार्ड, कार्डिफ विश्वविद्यालयमा फार्मास्युटिकल माइक्रोबायोलोजीका प्रोफेसर हुन् । प्रोफेसर मेलार्ड भन्छन्, “तौलिया नियमितरूपमा धुने बानीले ब्याक्टेरियाबाट हुने सङ्क्रमण घटाउन सकिन्छ । यसले एन्टिबायोटिक औषधिको प्रयोग घटाउन मद्दत गर्छ । घर सफा राख्नु भनेको रोगको रोकथाम गर्नु हो, र रोकथाम नै उपचारभन्दा राम्रो हो ।”
तौलियालाई कतिपटक धुनुपर्छ?
प्रोफेसर स्कटका अनुसार तौलिया हप्तामा एकपटक धुनु उपयुक्त हुन्छ । यद्यपि यो कुनै कडाइका साथ लागू हुने नियम होइन।
उनी भन्छिन्, “यदि कोही बिरामी छ भने, जस्तै बान्ता वा पातलो दिसा भइरहेको छ भने, उसले छुट्टै तौलिया प्रयोग गर्नुपर्छ र त्यो तौलिया हरेक दिन धुनुपर्छ ।”
यसलाई हामी टार्गेटेड हाइजिन भन्छौं अर्थात् जोखिम अनुसार प्रतिक्रिया दिने उपाय । भारतमा गरिएको एक अध्ययन अनुसार २० प्रतिशत सहभागीहरूले हप्तामा दुईपटक तौलिया धुने बताए । डिटरजेन्टहरूले कपडामा ब्याक्टेरिया टाँसिन नदिन र भाइरसहरूलाई निष्क्रिय पार्न मद्दत गर्छन् । टार्गेटेड हाइजिन जोखिम घटाउने एउटा रणनीति हो, जुन ग्लोबल हाइजिन काउन्सिल र इन्टरनेशनल साइन्टिफिक फोरम अन होम हाइजिन जस्ता संस्था सम्बद्ध अनुसन्धानकर्ताहरूले विकास गरिरहेका छन् ।
जहाँ हाइजिन सधैं जरुरी हुन्छ, टार्गेटेड हाइजिन भने विशेष समय र स्थानमा त्यसको प्रयोग आवश्यक देखाउँछ । प्रोफेसर स्कटका अनुसार तौलियाहरूलाई सामान्य कपडाभन्दा बढी तातो पानी (४०–६० डिग्री सेल्सियस) र लामो समयसम्म धुनुपर्छ । धुने बेलामा प्रायः एन्टिमाइक्रोबियल डिटरजेन्ट पनि प्रयोग गरिन्छ ।
तर बारम्बार तातो पानी प्रयोग गर्दा वातावरणमा असर पर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा चीसो पानीमा धुने भएमा एन्जाइम वा ब्लीच मिसाएर प्रयोग गर्दा पनि तौलियामा रहेका ब्याक्टेरियाहरू हटाउन सकिन्छ ।
प्रोफेसर स्कट घरको सफाइलाई खोप जत्तिकै महत्त्वपूर्ण मान्छिन् । हामीले आफ्नो सुरक्षाका लागि जे जे साना कामहरू गर्छौं, त्यसले हामीले वरपरका अरूलाई पनि सुरक्षित राख्छौं ।
उनी भन्छिन्, “हामी यसलाई स्वीस चीज मोडेल भन्छौं– जसमा हरेक सफाइ अभ्यास एउटा सुरक्षात्मक तह हो, र यसले समग्रमा मिलेर जोखिम घटाउँछ ।”
यस कारण तौलिया सामान्य देखिए पनि, त्यससँग पनि सङ्क्रमणको निश्चित जोखिम हुन्छ, जसलाई सस्तो, सजिलो र प्रभावकारी उपायबाट नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । स्रोतः बीबीसी
