एस्किसेहिर (टर्की), १६ जेठ/एएफपी
प्रारम्भिक कांस्य युगमा आजको मध्य टर्कीमा नयाँ निर्माण गरिएको घरको ढोकामुनि एउटा रोटीको टुक्रा गाडिएको थियो ।
अब पाँच हजार वर्षभन्दा बढी पछि पुरातत्त्वविद्हरू यसलाई खनेर निकालेका छन् र स्थानीय बेकरीलाई यसको रेसिपी पुनः सिर्जना गर्न मदत गरेका छन् । ग्राहकहरू यसलाई किन्न लाइनमा बसिरहेका छन् ।
गोलाकार र प्यानकेक जस्तै समतल १२ सेन्टिमिटर (पाँच इन्च) व्यासको यो रोटी मध्य एनाटोलियन शहर एस्किसेहिर नजीकैको कुल्लुओबा साइटमा उत्खननका क्रममा फेला परेको थियो ।
“उत्खननका क्रममा प्रकाशमा आएको यो सबैभन्दा पुरानो पकाएको रोटी हो र धेरै हदसम्म यसको आकार सुरक्षित छ”–पुरातत्त्वविद्ह र उत्खननका निर्देशक मुरात तुर्कटेकीले भने–“उत्खननका क्रममा पाइएको रोटी एउटा दुर्लभ वस्तु हो । सामान्यतया तपाईंले टुक्राहरू मात्र फेला पार्नुहुन्छ, तर यहाँ, यसलाई संरक्षित गरिएको थियो किनभने यसलाई जलाएर गाडिएको थियो ।”
रोटी जलेको थियो र ईसापूर्व ३३०० को आसपास निर्माण गरिएको घरको प्रवेशद्वारमुनि गाडिएको थियो ।रोटी जलाउनु अघि एउटा टुक्रा च्यातिएको थियो, त्यसपछि घर निर्माण गर्दा गाडिएको थियो ।“यसले हामीलाई प्रशस्तताको अनुष्ठानबारे सोच्न बाध्य पार्छ”–तुर्कटेकीले भने ।
यस खोजबाट प्रेरित सन् २०२४ सेप्टेम्बरमा उत्खनन गरेर निकालिएको जलेको रोटी बुधवारदेखि एस्किसेहिर पुरातत्त्व सङ्ग्रहालयमा प्रदर्शनमा राखिएको छ । “हामी यस खोजबाट धेरै प्रभावित छौं । हामीले उत्खनन निर्देशकसँग कुरा गर्दा हामी यो रोटी पुनः उत्पादन गर्न सक्छौं भनेको सुन्दा आश्चर्यचकित भएँ”– शहरका मेयर आयसे उनलुसेले भने ।
रोटी मोटो पिसेको एमर पीठो (गहुँको पुरानो प्रजाति) र मसुरोको दानाबाट बनाइएको र खमीरका रूपमा अझै अज्ञात बिरुवाको पात प्रयोग गरिएको थियो भन्ने विश्लेषणहरूले देखाए । पुरानो एमरका बीउ अब टर्कीमा छैन ।
मूल रेसिपीको जति नजीक पुग्न सकिन्छ त्यति नजीक पुग्न नगरपालिकाले पुरानो रोटीको विश्लेषण गरेपछि पुरानो एमरसँग मिल्दोजुल्दो रेसिपी काभिल्का गहुँ, साथै बुल्गुर र मसुरो प्रयोग गर्ने निर्णय गर्यो ।
कम लागतको रोटी दिन नगरपालिकाद्वारा प्रवद्र्धित, हल्क एकमेक बेकरी (टर्कीमा ‘जनताको रोटी’ को अर्थ) मा कर्मचारीहरूले हरेक दिन हातले कुल्लुओबाको ३०० वटा रोटी बनाइरहेका छन् ।
“पुर्खाको गहुँको पीठो, मसुरो र बुल्गुरको संयोजनले समृद्ध, तृप्त, कम ग्लुटेन, प्रिजर्भेटिभ–मुक्त रोटी बन्छ”–बेकरीका प्रबन्धक सेराप गुलरले भने ।
पहिलो कुल्लुओबा रोटीहरू ३०० ग्राम (११ औंस) केकका रूपमा बजारमा आए । यसको मूल्य ५० टर्की लिरा (लगभग १.२८ डलर) छ र केही घण्टामैं बिक्री भयो ।
“म हतारमा आएँ किनभने मलाई डर थियो कि केही बाँकी नरहला । म यस पुरानो रोटीको स्वाद जान्न उत्सुक छु”–ग्राहक सुजान कुरूले भने । खडेरी प्रतिरोधी लिखित प्रमाणको अभावमा कुल्लुओबाको सभ्यता धेरै हदसम्म रहस्यमय रहेको छ । कांस्य युगमा हत्तीहरू एस्किसेहिर क्षेत्रमा बस्थे । हत्ती एनाटोलिया जातिका मानिस हुन् जो हित्तीहरूभन्दा पहिले थिए ।
“कुल्लुओबा व्यापारिक गतिविधि, शिल्प, कृषि र खानीमा संलग्न एक मध्यम आकारको शहरी समूह थियो । त्यहाँ स्पष्टरूपमा एउटा निश्चित पारिवारिक र सामाजिक व्यवस्था थियो”–पुरातत्त्वविद्ह डेनिज सारीले भने । रोटीको पुनः खोजले खडेरीका लागि उपयुक्त प्राचीन गहुँको खेतीमा चासो जगाएको छ । कुनै समय पानीको स्रोतमा धनी रहेको एस्किसेहिर प्रान्त आज खडेरीबाट ग्रस्त छ ।
“हामी जलवायु सङ्कटको सामना गरिरहेका छौं, तर हामी अझै मकै र सूर्यमुखी खेती गरिरहेका छौं, जसलाई धेरै पानी चाहिन्छ”–स्थानीय मेयर उनलुसले भने–“हाम्रा पुर्खाहरूले हामीलाई पाठ सिकाइरहेका छन् । उनीहरूजस्तै हामी पनि कम पानी चाहिने बालीतर्फ अघि बढ्नुपर्छ ।” मेयर खडेरी र रोग प्रतिरोधी भएको यस क्षेत्रमा काभिल्का गहुँको खेतीलाई पुनर्जीवित गर्न चाहन्छन् ।
“हामीलाई यस विषयमा बलियो नीति चाहिन्छ । प्राचीन गहुँ खेती यस दिशामा एउटा प्रतीकात्मक कदम हुनेछ”–उनले भने–“यो भूमिले यस रोटीलाई पाँच हजार वर्षसम्म सुरक्षित राखेको छ र हामीलाई यो उपहार दिएको छ । यस सम्पदाको रक्षा गर्नु र यसलाई हस्तान्तरण गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो ।” रासस
